Bón phân cho cây ăn quả (phần 1)

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) thuộc vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, nhiệt độ trung bình 27⁰C với tổng nhiệt độ cả năm khoảng 10.000⁰C, cùng với các yếu tố khí hậu khác như ánh nắng, gió, ẩm độ không khí, bức xạ mặt trời,... mang tính ổn định nên rất thuận lợi cho sản xuất cây ăn quả nhiệt đới như sầu riêng, chôm chôm, măng cụt, xoài, vú sữa, thanh long, khế, nhãn, bưởi, cam, quýt, chanh, dâu, bòn bon, khóm,... ĐBSCL là vùng đất thấp, hàng năm có mùa nước nổi, bị úng ngập vào mùa mưa, do vậy muốn trồng cây ăn quả phải đào mương lên liếp. Đào mương là để thoát nước trong mùa mưa và dẫn nước tưới vào mùa khô, còn lên liếp là để nâng cao tầng đất mặt và làm dầy tầng canh tác (Hình 1). Khi lên liếp, tầng đất phèn ở sâu được đưa lên làm liếp, cùng với điều kiện khí hậu nóng ẩm, mưa nhiều của vùng nhiệt đới và mặt đất liếp cao đã làm cho đất trồng cây ăn quả ở ĐBSCL có những biểu hiện sau:

Hình 1. Liếp và mương vườn cây ăn quả ở ĐBSCL: (a) Liếp trồng cam, chuối và (b) Liếp trồng khóm

- Dưỡng chất bị trực di: Địa hình cao của đất liếp làm cho dưỡng chất theo nước trực di xuống sâu đi ra mương vườn. Do đó, đất vườn lâu năm có pH thấp, các nguyên tố kiềm và kiềm thổ như: Ca, Mg, K ít đi làm giảm độ bão hòa base. Một số dưỡng chất vi lượng như Zn, Mn nằm trong ngưỡng thiếu cung cấp cho cây trồng.

- Chất hữu cơ trong đất giảm: Nhiệt độ, ẩm độ cao và không bị ngập úng là điều kiện tốt cho vi sinh vật phân hủy nhanh chất hữu cơ của đất liếp. Bên cạnh đó nguồn bổ sung chất hữu cơ lại bị hạn chế do xác bả thực vật có trên mặt liếp dễ bị rửa trôi xuống mương vườn. Hai yếu tố nầy đã làm cạn kiệt dần chất hữu cơ, làm nghèo N cho đất liếp.

- Lớp đất mặt bị rửa trôi: Lớp đất mặt liếp là lớp đất tốt của liếp vườn chứa nhiều chất hữu cơ và dưỡng chất, đa số chiều rộng của liếp thường chỉ vào khoảng từ 4-8 m nên khi mưa dầm hoặc tưới nhiều, nước chảy tràn làm trôi lớp đất mặt xuống mương vườn, lâu dần liếp vườn càng ngày càng thấp và đất trở nên kém màu mỡ.

- Đất bị nén dẽ. Lượng mưa nhiều hàng năm kết hợp với lượng nước tưới dư thừa trong mùa nắng đã làm đất liếp mau bị nén dẽ, có độ thấm rút kém nên cản trở nước tưới thấm vào đất, đồng thời làm rễ thiếu không khí và hạn chế sự phát triển.

- Trồng cây thâm canh: Sản xuất cây ăn quả hiện nay ở hầu hết các nhà vườn là sản xuất hàng hóa, sản phẩm có chất lượng và năng suất cao nên lượng dưỡng chất cơ hữu của đất liếp không đủ đáp ứng cho yêu cầu thâm canh.

Do đó, bón phân cho vườn cây ăn quả ở ĐBSCL nhắm vào việc khắc phục những yếu tố bất lợi trên của đất liếp và đáp ứng cho yêu cầu sản xuất trái cây hàng hóa, có chất lượng và năng suất cao.

1. Bón vôi cho cây ăn quả

2.  Bón phân hữu cơ cho cây ăn quả

Nghiên cứu của Võ Thị Gương và ctv. (2004) trên nhiều vườn trồng cây cam quýt có tuổi liếp khác nhau cho thấy các liếp vườn trên 20 năm tuổi có pH đất thấp, hàm lượng chất hữu cơ rất thấp, N tổng số nghèo, N hữu cơ dễ phân hủy, N hữu dụng, cation trao đổi như Mg, Ca và độ bão hòa base đều rất thấp so với các liếp vườn 7 năm tuổi. Mật số nấm và vi khuẩn giảm thấp trong các liếp vườn 20 năm tuổi cũng cho thấy hàm lượng chất hữu cơ trong đất bị suy giảm. Sự nghèo kiệt chất hữu cơ trong đất sẽ làm cho sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng bị giới hạn, điều này dẫn đến năng suất kém.

Chất mùn hữu cơ trong đất ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và năng suất của cây trồng thông qua các đặc tính lý, hóa và sinh của đất như: (a) Cung cấp đạm, lân, lưu huỳnh và các vi lượng một cách từ từ cho cây; (b) Tích trữ dưỡng chất từ phân hóa học. Vai trò này rất quan trọng, giúp hạn chế việc mất phân sau khi bón vì nếu không chúng bị bốc hơi hoặc rửa trôi. Những chất dinh dưỡng được giữ lại sau đó được phóng thích cho cây hấp thụ khi cần thiết; (c) Cải thiện cấu trúc của đất, làm đất có nhiều lỗ rỗng hơn vì thế đất trở nên thông thoáng, giúp sự di chuyển của nước trong đất dễ dàng, giữ được nhiều nước hơn; (d) Làm tăng mật độ vi sinh vật trong đất, bao gồm cả vi sinh vật có lợi. Ngoài ra, mùn còn có vai trò kích thích cho cây trồng phát triển. Đặc tính này là do sự hiện diện của những chất có chức năng như chất điều hòa sinh trưởng thực vật có trong mùn hữu cơ, có hoạt tính tương tự như IAA, gibberillin, cytokinin, hoặc là những chất ngăn cản sự phân hủy auxin.